16 VÝSLOVNOST 5. Poslouchejte a opakujte. massieren - schaffen - vorstellen - begegnen - mitkommen - präsentieren -Einkaufszentrum - Erlebnisgeschenk - Exfreund - Fahrt - Feuerwerk -Ruhe - Stress - Wellnessbüfett - Zweifel - pompös - unvergesslich - zufällig 6. Poslouchejte a opakujte. interessant - viel Interessantes lustig - etwas Lustiges möglich - alles Mögliche besonders - nichts Besonderes schöner - nichts Schöneres zufallig - viel Zufälliges erfrischend - etwas Erfrischendes unvergesslich - viel Unvergessliches langweilig - nichts Langweiliges 7. Čtěte nahlas. du hast gegessen wir sind gegangen du hast gelesen er ist gefahren sie hat unternommen du bist eingeschlafen er hat gesprochen ich habe getrunken ihr seid gekommen sie hat ferngesehen es hat gegeben wir sind geschwommen ihr habt angerufen ich bin aufgestanden 8. Nejprve si poslechněte celou nahrávku, potom napište jako diktát. Text si zkontrolujte podle klíče. essen du isst gehen wir gehen lesen du liest fahren er fährt unternehmen sie unternimmt einschlafen du schläfst ein sprechen er spricht trinken ich trinke kommen ihr kommt fernsehen sie sieht fern geben es gibt schwimmen wir schwimmen anrufen ihr ruft an aufstehen ich stehe auf GRAMATIKA Perfektum pravidelných a nepravidelných sloves Pro vyjádření minulého děje používá němčina kromě préterita (tj. jednoduchého minulého času, viz 12. lekce, str. 250) také perfektum. Perfektum vyjadřuje vztah děje minulého k přítomnosti. Zjednodušené lze říct, že zatímco préteritum se používá především v monologu, v souvislém vypravování, popisu a výkladu a též hlavné v psaném projevu, vyskytují se perfektum v otázkách, v dialogu a v konverzaci obecně. Avšak u sloves způsobových a pomocných se i v dialogu setkáme s préteritem. V moderní němčině se oblast používání perfekta rozšiřuje. Perfektum je složený minulý čas. Tvoří jej pomocné sloveso (haben a Mat), které se časuje, a příčestí minulé plno\ ý/.namového slovesa. Příčesti minulé zůstává beze změny a v hlavní větě stojí na posledním místě. Pomocná slovesa haben a sein se časují. Pomocné sloveso haben se používá u přechodných sloves, tj. sloves, která mohou mít předmět ve 4. pádu (bez předložky), např. scheu, besuchen, a take u zvratných sloves (sich ausruhen). Pomocné sloveso sein se používá zejména u nepřechodných a nezvratných sloves vyjadřujících pohyb nebo změnu stavu {reisen - er ist gereist, gehen - er ist gegangen, einschlafen - er ist eingeschlafen, werden - er ist geworden) a též u slovesa sein - er ist gewesen. Pokud se v souvětí vyskytuje více sloves s týmž pomocným slovesem, pomocné sloveso není nutné opakovat (Ich bin spät eingeschlafen und früh aufgestanden. Pozdě jsem usnul a brzy vstával, ich habe frische Brötchen gekauft und danach gefrühstückt. Koupil jsem čerstvé housky a poté jsem se nasnídal.) V opačném případě je pomocné sloveso nutné uvést (Ich bin früh aufgestanden und habe nichts gefrühstückt. Brzy jsem vstával a nic jsem nesnídal.). Pokud se ve větě vyskytuje zvratné sloveso, nachází se zvratné zájmeno hned za pomocným slovesem (Ich habe mich beim Schwimmen richtig gut entspannt. Při plavání jsem se dobře uvolnil, nebo hned za podmětem: Beim Schwimmen habe ich mich richtig gut entspannt.). Minulé časy pravidelných sloves se tvoří pravidelně, bez výjimek. Minulé časy sloves nepravidelných se odvodit nedají, je třeba se jejich tvary učit zároveň se slovesem. Jsou uvedeny vidy u každého jednotlivého nepravidelného slovesa v kapitole slovní zásoba, např. kommen (a, i. o) přijít. 16 331 Perfektum pravidelných (slabých) sloves Příčestí minulé se tvoří spojením předpony ge- s kmenem plnovýznamového slovesa a připojením přípony -t nebo -et za kmen slovesa. Přípona -et se vyskytuje u sloves se slovesným kmenem, který končí na -t nebo -d, např. warten - gewartet, baden - gebadet... Pokud má sloveso odlučitelnou předponu, např. zu I machen, vkládá se ge- mezi kmen slovesa a odlučitelnou předponu: zugemacht. Pokud sloveso končí na -ieren {studieren, reparieren), tvoří se příčestí minulé bez předpony ge-: studiert, repariert. Toto pravidlo platí také u sloves s neodlučitelnými předponami fre-, ge-t emp-, ent-, er-, ver-, zer- (besuchen - besucht, erzählen - erzählt) a se dvěma předponami (ausverkaufen - ausverkauft, vorbereiten vorbereitet). předpona kmen slovesa přípona machen dělat í?e- -mach- -t warten čekat 5?e- -wart- -et besuchen navštívit 0 besuch- -t studieren studovat 0 studier- -t ausverkaufen vyprodat 0 ausverkauf- -t machen dělat jed notné číslo množné číslo 1. ich habe gemacht dělal jsem wir haben gemacht dělali jsme 2. du hast gemacht dělal jsi ihr habt gemacht dělali jste 3. er/ sie/ es hat gemacht dělal 1 -a/ -0 sie / Sie haben gemacht dělali/ Vy jste dělal/ -a 1 -i reisen (ťi-fovtíř jec notné číslo množné číslo 1. ich bin gereist cestoval jsem wir sind gereist cestovali jsme 2. du bist gereist cestoval jsi ihr seid gereist cestovali jste 3. er/ sie/ es ist gereist cestoval 1 -a 1 -0 sie/ Sie sind gereist cestovali 1 V y jste cestoval 1 -a 1 -i CVIČENI 9. Vytvořte správný tvat příčestí minulého a doplňte do věty. 1. Er hat seine Freundin............(grüßen). 2. Was hast du gestern............(machen)? 3. Am Nachmittag hat Manfred für die Schule............(lernen) und am Abend im Internet............(surfen). 4. Peter hat dich............(fragen), aber du hast nicht............(antworten). 5. Sie hat zu viel............(plaudern) und ihre Arbeit nicht............(schaffen). 6. Die Kinder haben sich auf das Wochenende ............(freuen). 7. Hast du auch frisches Brot............(kaufen)? 8. Frau Neumann hat ihre Wohnung............(mieten). 9. Am Samstag habe ich meinen Geburtstag............(feiern). 10. Haben Sie es schon............(hören)? 10. Vytvořte správný tvar příčestí minulého a doplňte do věty. 1. Marta hat mit ihm eine Stunde lang............(telefonieren), sie hat sich gut ............ (amüsieren). 2. Habt ihr euch am Wochenende............ (ausruhen)? 3. Peter hat seit zwei Jahren an der Universität............(studieren), aber er hat mit dem Studium............(aufhören). 4. Unsere Eltern haben im Einkaufszentrum ............(einkaufen) und es hat zwei Stunden............(dauern). 5. Habt ihr schon etwas zum Essen............(bestellen)? 6. In Peru hat er viel Interessantes ............(erleben). 7. Hast du Elke............(besuchen)? 8. Ich bin ihm zufallig im Stadtzentrum............(begegnen). 9. Früher hat er sich für Autos............ (interessieren). 10. Warum lacht ihr, hat er etwas Lustiges............(erzählen)? 11. Převedte věty do perfekta. 1. Es macht mir Spaß. 2. Wohin stellst du die Bücher? 3. Wo wohnen Emma und Thomas? 4. Wie viel kostet die Jacke? 5. Ich glaube ihm nicht. 6. Am Nachmittag holt mein Mann die Kinder von der Schule ab. 7. Wir kaufen Blumen und eine Schokolade. 8. Ich bestelle einen Kaffee und einen Apfelstrudel. 9. Es schmeckt sehr gut. 10. Räumst du dein Zimmer auf? Perfektum nepravidelných (silných) sloves Příčestí minulé se tvoří spojením předpony ge- s kmenem plnovýznamového slovesa (i tady platí pravidlo o vkládání předpony ge- mezi odlučitelnou předponu a kmen slovesa - angerufen - a také pravidlo o neodlučitelných předponách, např. empfehlen - empfohlen). Zásadním rozdílem mezi pravidelnými a nepravidelnými slovesy je přípona -en, např. fahren - gefahr-en, lesen - geles-en a /měna kmenové samohlásky, např. schwimmen - geschwommen, trinken - getrunken, někdy i celého kmene, ^ ^ např. stehen - gestanden, gehen - gegangen. Změna kmenové samohlásky není však pravidlem {lesen - gelesen). Tvary příčestí minulého silných sloves je nutné osvojovat si průběžně společně se slovní zásobou každé lek ce. (Vysvětlivky k tomu, jak chápat zápis zkratek a značek u jednotlivých slovíček, najdete v kapitole „Práce s učebnicí", str. 14.) lesen číst jec notné číslo množné číslo 1. ich habe gelesen četl jsem wir haben gelesen četli jsme 2. du hast gelesen četl jsi ihr habt gelesen četli jste 3. er/ sie/ es hat gelesen četl / -a/ -o sie / Sie haben gelesen četli / Vy jste četl / -a / -i kommen přijít jec notné číslo množné číslo 1. ich bin gekommen přišel jsem wir sind gekommen přišli jsme 2. du bist gekommen přišel jsi ihr seid gekommen přišli jste 3. er/ sie / es ist gekommen přišel 1 přišla 1 přišlo sie/ Sie sind gekommen přišli / Vy jste přišel 1 -a 1 -i CVIČENI 12. Tvořte tvary příčestí minulého sloves uvedených v závorce. 1. Warum hast du mich nicht............(anrufen)? 2. Manfred hat eine Party............(geben). 3. Was habt ihr zu Mittag............(essen)? 4. Sie hat Wein............(trinken), deshalb ist sie nach Hause mit dem Taxi ............(fahren). 5. Monika ist spät............(einschlafen) und früh............(aufstehen). 6. Haben Sie schon die heutige Zeitung............(lesen)? 7. Friedrich ist ins Kino............(gehen). 8. Es ist tolles Wetter, wir sind den ganzen Tag............(schwimmen). 9. Gestern Abend haben wir............(fernsehen). 10. Worüber habt ihr............(sprechen)? 13. Převeďte věty z přítomného času do perfekta. 1. Mein Kollege fahrt mit dem Zug nach Wien. 2. Unsere Freunde unternehmen eine Reise nach Afrika. 3. Im Juni geht die Sonne sehr früh auf und sehr spät unter. 4. Unsere Nachbarn kommen auch vorbei. 5. Speisen und Getränke gibt es genügend. 6. Paula fährt Rad und Karl schwimmt. 7. Es tut mir leid. 8. Als Vorspeise nehme ich eine Zwiebelsuppe. 9. Liest du den Kindern vor? 10. Er bespricht mit seinem Chef den Tagesablauf. Perfektum pomocných sloves Do této skupiny patří slovesa haben, sein a werden. pomocné sloveso příčestí minulé haben hat gehabt sein ist gewesen werden ist geworden Wann haben die Studenten zum letzten Mal frei gehabt? Wo bist du gewesen? Deine Tochter ist ja groß geworden! Kdy měli studenti naposled volno? Kde jsi byl? Ta tvoje dcera ale vyrosila! Poznámka Pro vyjádření děje minulého u pomocných sloves haben, sein a werden se častěji než tvarů perfekta používá tvar préterita: er hatte, er war a er wurde (viz 12. lekce, str. 250). CVIČENI 14. Převeďte věty z přítomného času do perfekta a préterita. 1. Er hat viel zu tun. 2. Sie haben nicht genug Geld für ihren Urlaub. 3. Sie wird dreißig. 4. Wo bist du? 5. Habt ihr den ganzen Vormittag frei? 6. Diese Woche sind wir in den Alpen. 7. Die Bäume werden langsam gelb. 8. Von der langen Reise sind wir sehr müde. 9. Sie ist krank, aber bald wird sie wieder gesund. 10. Seine Mutter wird alt. 11. Es friert, die Straßen werden schnell glatt. 16 Perfektum způsobových sloves a slovesa wissen_ Způsobová slovesa stojí ve větě a) samostatně: V tomto případě tvoří perfektum pravidelně pomocí pomocného slovesa haben a příčestí minulého, které tvoří předpona ge-, kmen slovesa a přípona -ť, např. ge-soll-t. Příčestí minulé všech způsobových sloves je bez přehlásky (dürfen - gedurft). pomocné sloveso příčestí minulé dürfen hat gedurft können hat gekonnt mögen hat gemocht müssen hat gemusst sollen hat gesollt wollen hat gewollt wissen hat gewusst b) s jiným plnovýznamovým slovesem: V tomto případě zůstávají obě slovesa v infinitivních tvarech na konci věty, jako poslední člen věty je sloveso způsobové. Pomocné sloveso je vždy huben. Das hast du mir sagen sollen. Wir haben zu Fuß gehen müssen. Tos mi měl říct. Museli jsme jít pěšky. Poznámky Obdobně jako slovesa způsobová se v takto formulovaných větách chovají také slovesa lassen, heißen, hören a sehen. Das habe ich mir nicht entgehen To jsem si nenechal ujít. lassen. Hast du dir deine Haare Nechal sis ostříhat vlasy? schneiden lassen? Sie hat ihn kommen hören. Slyšela ho přicházet. Toto pravidlo však neplatí pro všechny věty, ve kterých se vyskytuje více sloves, např. Er ist einkaufen gegangen. (Šel nakoupit.) CVIČENI 15. Doplňte sloveso ve tvaru příčestí minulého. 1. Niemand hat die richtige Antwort (wissen). 2. Er hat sie sehr (mögen). 3. Sie hat ein neues Kleid (wollen kaufen). 4. Warum ist sie nicht gekommen? - Sie hat nicht (wollen). 5. Sie hat sie (hören singen). 6. Er ist nicht mitgefahren, er hat nicht (dürfen). 7. Hast du es (wissen), Irene ist Mutter geworden! 8. Du hast die Party besser (müssen vorbereiten). 9. Die Kinder haben ihren Vater nicht (mögen). 10. Ihr habt doch (können fragen)! 16. Tvořte otázky v perfektu. Vozr: Sie konnte ihn nicht anrufen. - Warum? Warum hat sie ihn nicht anrufen können? 1. Man wollte ihn nicht zur Party einladen. - Wen? 2. Er konnte nicht zur Party kommen. - Warum? 3. Er musste bis sieben Uhr in der Arbeit bleiben. - Warum? 4. Sie mussten früher nach Hause gehen. - Wieso? 5. Lisa durfte es ihm nicht sagen. - Warum? 6. Darüber sollten sie nicht sprechen. - Worüber? 7. Er wollte damit aufhören. - Womit? 8. Sein Chef wollte ihn sprechen. -Wen? 9. Sie konnte nicht zu ihm zu Besuch kommen. - Warum? Perfektum smíšených sloves Smíšená slovesa je nepočetná skupina osmi sloves, která mají znaky sloves pravidelných i nepravidelných. Vyznačují se pravidelným tvořením příčestí minulého (pomocí předpony ge-, kmene slovesa a přípony -í), avšak změnou kmenové samohlásky -e- v -a-. Do této skupiny patří tato slovesa: 16 préteritum pomocné sloveso pficesti minule brennen hořet, pálit brannte hat gebrannt bringen přinést brachte hat gebracht denken myslet dachte hat gedacht kennen znát kannte hat gekannt nennen jmenovat nannte hat genannt rennen běžet, utíkat rannte hat gerannt senden poslat sandte / sendete hat gesandt / gesendet wenden obrátit se wandte / wendete hat gewandt / gewendet